Bütünün bir parçası olan hayvanların yaşamlarına tanıklık ettiğinizde onların da duygusal ve sosyal varlıklar olduğunu görebilirsiniz. Bir ineğin yavrusundan ayrıldığında hissettiklerini gözlerinden anlayabilirsiniz. Deney hayvanlarının yaşadıkları acının ve stresin yansımasını apaçık görebilmek bir hayli üzücü olsa da bu acı ve stres, ilk bakışta hissedebileceğiniz kadar gerçek. Bu bağlamda veganlığın temelinde evrende var olan hiçbir canlıya, nedeni ne olursa olsun, şiddet göstermemeyi ve her canlıya eşit bir özgürlük anlayışı ile yaklaşmak olduğunu söyleyebiliriz. Peki, vegan ne demek? Vegan diyeti nedir? Bu soruların yanıtlarını, veganlığın felsefesini detaylıca ele aldığımız yazımızda özetlemeye çalışacağız
Vegan Nedir?
Tarihte ilk kez 1944’te Donald Watson ve arkadaşları tarafından kullanılan “vegan” kavramı; insan harici hayvanların yalnızca bedenlerinin değil, bedenleri tarafından üretilen salgı ve çıktıların tüketilmesine karşı olan insanları tanımlamak üzere kullanıldı.
Elbette hayvanların şiddet görmesine ve sömürülmesine ilişkin fikir yürütülmesi çok daha eskiye dayanıyor. Hayvanların yaşamlarına müdahale edilmemesi gerektiğine dair ilk düşüncenin ne zamana dayandığını bilinmemekle birlikte bu konudaki ilk yazılı metinlerden biri; 11. yüzyılda Arap filozof ve şair El-Maarri’nin yazdığı, hayvanların bedenlerini ve beden salgılarını kullanmadığını anlatan “Artık Tabiattan Çalmıyorum.” şiiridir. İlerleyen süreçlerde El-Maarri’nin özellikle felsefe yazınında, hayvanların kullanılmasının ahlâki açıdan yanlış olduğuna dair görüşlere rastlanır.
Başlangıçta veganlık; hayvanlardan elde edilen et, süt ve yumurta gibi ürünleri tüketmeme üzerine bitkisel temelli beslenmeye yönelik bir kavram olarak görülürken zaman içinde literatürde daha kapsamlı bir şekilde ele alındı. Veganlıkta insan harici hayvanların, tıpkı insanlar gibi, hissetme kabiliyetine sahip canlılar oldukları fikrinden hareketle türcü yaklaşım reddediliyor. Hayvanların beslenme, giyinme, kozmetik, bilim, av ve yaşamın herhangi bir alanında, sebep ne olursa olsun, sömürülemeyeceği, onların da insanlar gibi özgürce yaşama hakkına sahip olması gerektiği fikri savunuluyor.
Bu noktada vegan ile vejetaryen arasındaki farkı merak ediyor olabilirsiniz. Vejetaryenlik, hayvan bedenlerini gıda aracı olarak görmeyen bir beslenme biçimidir. Oysa az önce de açıkladığımız gibi veganlık, hiçbir hayvansal çıktının tüketilmemesine dayanıyor.
Hayvan kaynaklı hiçbir ürünün tüketilmediği vegan beslenme söz konusu olduğunda “Veganlar ne yer?” ve “Vegan yemek nedir?” soruları da aklınızı kurcalıyor olabilir. Veganlar; hayvan bedenleri ve salgıları dışında kalan tüm gıdaları, sebze, meyve, tahıl ve yemişlerin tümünü tüketebilir.
Veganlığın Felsefesi Nedir?
Eşitlik anlayışına dayanan veganlıkta evrendeki tüm varoluşlar, birbirine denk olarak görülür ve her canlı; insanlar gibi acıyı, hazzı, mutluluğu ve üzüntüyü hissedebilen birer birey olarak tanımlanır. Ayrıca her bireyin yaşamının biricik ve değerli olduğu fikri benimsenir. Bu felsefede kabul gören “hissedebilirlik” kavramı, insan harici hayvanların köleleştirilmeden özgür bir yaşam sürebilmelerini gerekli kılar.
Veganlık felsefesini farklı bir bakış açısıyla ele alabilmek için öze dönmenin ancak doğa ve kainat ile uyum içinde yaşamakla mümkün olacağını anlatan “Yama’ların İlki Ahimsa: Şiddetsizlik Yasası” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Veganlığın Türleri
İnsan merkezci yaklaşımın evrene ve evrende var olan tüm yaşam formlarına yönelik tehlike oluşturduğu farkındalığıyla her geçen gün vegan birey sayısı artıyor. Veganlık, temelde hayvanların yaşam hakkına ilişkin görüşler etrafında şekillense de bireylerin vegan olma motivasyonu farklı sebeplere bağlı olarak açığa çıkabiliyor. Bu bağlamda veganlık; etik, ekolojik ve sağlık temelli olmak üzere üç farklı türde benimsenebiliyor. “İnsan neden vegan olur?” diye merak ediyorsanız veganlığın bu soruya cevap bulmanızı sağlayacak türlerini şöyle sıralayabiliriz:
Ekolojik Veganlık
Ekolojik veganlık; et ve süt endüstrisinin ormansızlaşma, çevre kirliliği, biyoçeşitlilik ve türlerin yok oluşu, tüm bunların sonucunda iklim değişikliğine olan yadsınamaz etkisi sebebiyle vegan olmanın asli sorumluluğumuz olduğu düşüncesi ile ilişkilidir.
Sera gazı salınımının temel nedenlerinden birinin hayvancılık endüstrisi olması, tarım arazilerinin hayvan yetiştiriciliği için kullanılmasının gıda krizine yol açması, yağmur ormanlarının yok edilmesi ve türlerin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalması; ekolojik nedenlerle vegan olmayı gerekli kılar.
Etik Veganlık
Etik veganlık; hayvanlar arasında hiçbir ayrım gözetmeden her hayvanın acıyı ve hazzı hissedebildiği ve eşit haklara sahip olduğu fikrine dayanır. Evlerimizi paylaştığımız kedi ve köpekler için göz ettiğimiz hakların bir inek veya tavuk için de geçerli olması gerektiğini savunur.
Sağlık İçin Veganlık
Sağlık için veganlık; “bitkisel beslenme diyeti” olarak tanımlanabilen vegan beslenmenin fiziksel, zihinsel ve ruhsal açıdan daha sağlıklı olmaya katkıda bulunabileceği düşüncesinden şekillenir. Vegan beslenme; kolesterol seviyelerini düşürmeye, kalp ve damar hastalıklarına karşı korunmaya, obezite, diyabet ve hipertansiyon gibi rahatsızlıklara neden olabilecek etkenleri ortadan kaldırmaya yardımcı olabilir. Son yıllarda bu konuda yürütülen çalışmalara daha fazla yer verilmeye başlandı. Harvardlı bilim insanları tarafından yapılan bir araştırmada, vegan beslenmenin diyabetin oluşma riskini önemli oranda azaltabileceği sonucuna varıldı.
Vegan Beslenmenin Faydaları
Vegan beslenme, dengeli bir şekilde sürdürüldüğünde bütünsel sağlığı korumaya yardımcı olabilir:
- Kan şekeri seviyelerini düşürmeye yardımcı olabileceği için tip 2 diyabet riskini azaltabilir. Diyabet ve vegan beslenme ilişkisine yönelik yapılan bir çalışma, diyabetli bireylerin vegan beslenme sayesinde kan şekeri seviyelerini düşürebileceklerini gösteriyor.
- Vegan beslemenin kanser riskini düşürebileceği yönündeki araştırmalar, bitkisel temelli beslenme açısından motive edici olabilir. Ayrıca kanser riskini arttıran işlenmiş etlerin veganlar tarafından hiçbir şekilde tüketilmemesi de kanser riskine karşı alınan bir önlem niteliğinde görülebilir.
- Kötü kolesterol seviyelerini düşürerek kalp ve damar sağlığını korumaya yardımcı olabilir. Bu noktada vegan beslenme ile diğer beslenme türlerinin karşılaştırıldığı bir çalışma, vegan beslenmenin kan şekeri ve kolesterol seviyelerini düşürmede daha etkili olabileceğini gösteriyor.
- Prana’sı yüksek bitkisel gıdalardan oluşan bir vegan beslenme, vücut kitle endeksini düşürmeye ve dengeli bir şekilde kilo vermeye yardımcı olabilir.
- Vegan beslenmenin bu faydalarının dışında hayvanların tabağımıza gelmeden önce yaşam dolu birer canlı olduğu düşüncesini fark etmek ve onları birer beslenme aracı olarak görmemek; ruhsal açıdan arınmanıza, bütünü oluşturan parçalardan biri olarak evrenin işleyişine müdahale etmeden huzur dolu bir yaşam geçirmenize katkı sağlayabilir.
Vegan Beslenmede Dikkat Edilmesi Gerekenler
Bitki kaynaklı beslenmede zenginleştirilmiş ve dengeli bir beslenme programına ihtiyaç vardır. Dengeli bir beslenme pratiğinin yanı sıra düzenli sağlık kontrolleri ile sağlıklı bir yaşam sürebilirsiniz.
- Beslenme programınızı yeşil yapraklı sebzeler, mercimek ve fasulye, fındık ve tam tahıllar gibi demir; badem, susam, tahin, bakliyat, şekersiz soya ve yulaf sütü gibi kalsiyum; ceviz, keten tohumu ve soya gibi omega-3 açısından zengin gıdalardan oluşturabilirsiniz.
- Nohut, kinoa ve mercimek gibi gıdalar; en yüksek bitkisel proteinler arasında yer alır. Vegan protein kaynakları, diğer bitkisel kaynaklı gıdalarla doğru şekilde bir araya getirildiğinde protein eksikliği yaşamanıza engel olur.
- Hayvansal gıdalar aracılığıyla alınan B12 vitaminini doktor kontrolünde takviye yoluyla alabilirsiniz.
Ayurvedik beslenmeyle ilgili bilgi edinmek için “Ayurvedik Beslenme ile Vücudunuzdaki İnflamasyonu Dengeleyin” ve beslenmeye karşı bakış açınızı değiştirmek için “Farkındalıkla Beslenme: Mindful Eating’” yazımızı okuyabilirsiniz.
Tüm Tüketim Ürünlerinde Vegan Olmak
Veganlık, hayvanların birer meta olarak görüldüğü tüm alanlara karşı olan bir yaşam tarzıdır. Bu nedenle veganlar; salt gıda ürünlerinde değil, hayvanların sömürüldüğü her alanda tüketim karşıtı bir anlayışla hareket eder. Dolayısıyla tüketeceği ürünlerin vegan olmasına özen gösterir. Peki, vegan ürün ne demek? İçeriğinde hayvanlardan elde edilen hiçbir bileşenin yer almadığı ürünlerin tümü, vegan ürün olarak tanımlanabilir.
Vegan Ürünler Nasıl Anlaşılır?
Dünya genelinde her geçen gün vegan birey sayısının artmasıyla vegan ürün seçeneklerinin de çoğaldığını gözlemliyor olabilirsiniz. Hayvanlar üzerinde deney yapılmadan imal edilen ve bitkisel içeriğe sahip ürünlerin birçoğunda bu nitelikleri belirten ibareler yer alıyor.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, bir ürünün “cruelty free” logosuna sahip olmasının içeriğinde hayvan kaynaklı bir bileşen kullanılıp kullanılmadığı konusunda bize her zaman ipucu veremeyeceği. Bu yüzden ürünün içeriğinin vegan olup olmadığını da kontrol etmelisiniz.
Ürünün hayvanlar üzerinde test edilmediğini belirten “cruelty free” kavramı, yaygın olarak dört farklı vegan sertifika ile tanımlanıyor:
PETA’s Bunny Logo
Üretim aşamasında kullanılan ham maddelerin ve elde edilen ürünün hayvanlar üzerinde test edilmediğini ifade eden logodur. PETA’nın denetimine giren bir üretici, başka bir firmadan test talep edemez.
CCIC Leaping Bunny Logo
Tıpkı PETA sertifikasında olduğu gibi CCIC Leaping Bunny logosunu kullanılan firmalar, ham madde ve ürünlerini hayvanlar üzerinde test edemez. PETA’ya ek olarak ham madde tedarikçilerinin de test yapmamış olmasını zorunlu tutar. Anlaşmaların her yıl yenilenmesi ve düzenli kontrollerin yapılıyor olması açısından CCIC Leaping Bunny’nin en güvenilir logo olduğunu söyleyebiliriz.
Choose Cruelty Free Bunny Logo
Diğer cruelty free sertifikalandırmalarındaki gibi hayvan deneylerine, ek olarak, hayvanların sömürüldüğü herhangi bir marka ile bağlantısı bulunan markalarla iş birliği yapılmasına karşıdır.
Vegan Society
Vegan Society isimli vegan belgesi; üretim esnasında hayvansal kaynaklı ham maddelerin kullanılmadığını ve ürünün hayvanlar üzerinde test edilmediğini beyan eder.
Siz de vegan bir yaşam sürmek istiyorsanız satın alacağınız ürünlerin sertifikalarını kontrol edebilir, böylece duyarlı seçimler yapabilirsiniz.
