Kariyer ve eğitim hayatınızda başarılarınıza dair somut kanıtlar olmasına rağmen kendinizi başarılı olamayacak kadar yetersiz mi hissediyorsunuz? Çabanız ve yetenekleriniz dâhilinde elde ettiğiniz başarılarınızın ardında bir başkasının desteğinin olduğu, şansınızın yaver gittiği ya da başarının haksız yere size sunulduğu kabulüyle hareket etmeyi seçiyor olabilirsiniz. Oysa tüm bu düşünceler, gerçek dışı olmakla beraber; fiziksel, zihinsel ve ruhsal açıdan dengesizleşmeye başladığınıza dair ipucu veriyor. Bu problemin arkasında ise imposter sendromu olabilir.
Imposter Sendromu Nedir?
Imposter sendromu; kişinin kendi çabası sonucunda başarı elde etmesine rağmen başarılarından şüphe etmesine, kendisini yetersiz ve değersiz hissetmesine neden olan bir problem. İlk kez 1978 yılında literatüre geçen kavramın bir diğer adı sahtekâr sendromudur. Bunun sebebi “Imposter ne demek?” sorusunun cevabında gizli. İngilizce bir terim olan imposter kelimesinin Türkçe karşılığı sahtekâr. Birey, başarılarını hak etmediğini düşündüğü için kendini sahtekâr gibi hissettiğinden kelime seçiminin ne kadar uygun olduğunu görmek mümkün.
Kavramın ortaya atıldığı dönemde sendromun kadınlarda ve siyahi bireylerde daha çok görüldüğü düşüncesi yaygındı. Bu düşüncenin o yıllarda eğitim alanında ve profesyonel iş yaşamında cinsiyetçi ve ırkçı yaklaşımın günümüze nazaran daha yoğun olmasından kaynaklandığını söylemek mümkün. Ayrıca hâlen kadınlarda ve dezavantajlı gruplarda imposter sendromunun daha sık görülmesi; onların eşit iş haklarına tâbi tutulmaması, daha az ücretle çalıştırılması, yetenek ve başarılarının göz ardı edilmesi gibi durumlara bağlı olarak gelişebiliyor.
Imposter sendromu üzerine çalışan doktor Valerie Young, 2011 yılında yayınladığı kitabında bu sendromun beş farklı şekilde tezahür edebileceğini ileri sürdü:
Mükemmelliyetçi
Imposter sendromunu mükemmelliyetçilik üzerinden deneyimleyen bireyler, evrenin içinde barındırdığı zıtlıklara aykırı bir tutumla, yaptıkları her işte mükemmel sonuca ulaşmak ister. Oysa iyiyi ve kötüyü, doğruyu ve yanlışı, siyahı ve beyazı bir arada sunan yaşamın her alanında mükemmel sonuçlara ulaşmak; gerçekçi ve daima karşılanabilir bir hedef değil. Çünkü yaşam; tökezlemeyi, hata yapmayı ve deneyip yanılmayı da içinde barındıran bütüncül bir pratiktir. Bununla birlikte mükemmel sonuca gitme arzusunu bastıramamak ve hayatın her alanında bu arzuyu duymak, yaşamın dengesini bozan bir yaklaşımdır.
Uzman
Çalışma alanına dair her detaya hâkim olana kadar çalışmayı ve böylece uzmanlık vasfına ulaşmayı hedefleyen bireyler, uzman tipinin yaşamdaki temsilidir. Ancak alanındaki her konuda uzmanlaşmak; hatırı sayılır bir amaç olmakla birlikte sınırsız bir bilgi alanı olan yaşamı, mücadeleyle geçirilecek bir cephe şeklinde görmeye evrilebilir. Bu yaklaşımsa kolektife hizmet etmekten uzak, bireysel bir yaşamı doğurabilir.
Doğal Deha
Doğal dehalar, hayatın her alanında yerine getirilmesi gereken sorumluluklara kolaylıkla halledilebilecek durumlar olarak bakar. Ancak yaşam, zorlukları da içinde barındırır. Bu detayı gözden kaçırmak, bireyin en küçük zorluklarda bile kendinden utanmasına sebep olabilir.
Solist
Kimseden destek istemeden ya da sunulan desteği kabul etmeden, her şeyi tek başına üstlenmeyi seçen solist tipi bireyler; tek başlarına başarılı olamadıklarında kendilerini yetersiz hissetme eğilimde olur. Çünkü solist tipi; kolektif düzen içinde yaşamaktan çok, kimseden yardım kabul etmeden eyleme geçebilmeyi başarı olarak görür.
Süper Kahraman
Süper kahraman tipi, bireyin yaşamında üstlendiği her rolde başarılı olması gerektiğine inanır. Tüm toplumsal rollerin gerektirdiklerini başarıyla yerine getirme düşüncesi, bireyin kendi özünden uzaklaşmasına ve varlığını normatif bir bakış açısıyla inşa etmesine sebep olabilir.
Imposter Sendromunun Belirtileri
Ekosistemin bir parçası olan ve dengeye ancak evrenle bir hareket ederek kavuşabilen insan, imposter sendromuna farklı tetikleyiciler sonucu sahip olabilir. Çocukluk döneminde başarı baskısına maruz kalmak, aşırı kontrolcü ve eleştirel tutumlar eşliğinde büyütülmek gibi durumlar; sendromun başlıca nedenleri arasında sayılabilir. Bu tetikleyicilerle bireyin var oluşuna müdahale edilmesinin yanı sıra fiziksel, zihinsel ve ruhsal açıdan dengesinin bozulmasıyla ortaya çıkan imposter sendromu; kendini bazı belirtilerle kendini gösterir:
- Kendinden şüphe etme durumu; yalnızca güncel durumlarda değil, geçmişte yaşananlara ya da gelecekte planlanan eylemlere dair düşüncelerde de görülebilir.
- Birey, ne kadar başarılı olsa da başarıyı şans eseri yakaladığına ve bunun bir şekilde fark edileceğine inanır.
- Başarıyı hak etmediğine dair olan inancının fark edilmesinden korkar.
- Hak ettiği başarıların ardından mutluluk yerine sıkıntı ve kaygı hisseder.
- Başkaları tarafından onaylanma ve takdir edilme ihtiyacını çok yoğun şekilde hisseder.
- Hayalini kurduğu ve çok istediği noktaya geldiğinde bile bunu hak etmediğine dair görüş, baskınlığını korur.
Imposter Sendromunu Önlemek için Öneriler
Bireyin zihinsel ve sezgisel farkındalıktan uzak, benlik imajına yönelik yanlış temellere oturttuğu düşünceleriyle filizlenen imposter sendromunu önlemek için çeşitli yöntemleri bir arada uygulamak gerekebilir. Ancak benlik imajının zedelenmesi, hayata ve bireyin kendine yönelik gerçek dışı düşünceleriyle ilişkili olduğu için öncelik, konuyla ilgili farkındalık geliştirmek olmalı. “Imposter sendromu nasıl geçer?” sorusuna verilebilecek diğer önerileri ise şöyle sıralayabiliriz:
Kendinize Doğru Soruları Yöneltin
Imposter sendromunun etkisinde olduğunuz alan her ne olursa olsun, kendinize doğru soruları yönelttiğinizden emin olmalısınız:
- Kendinizi başarısız ve yetersiz hissederken hisleriniz, bulunduğunuz ortama ve yaşadığınız duruma mı bağlı yoksa kendinizi manipüle etmek için kullandığınız bir yöntem mi?
- Verdiğiniz tepkiler gerçekten size mi ait yoksa çevrenizdeki faktörlerden mi etkileniyor?
- Kendinizi başarısız hissetmenizde gerçeklik payı var mı yoksa kendinize haksızlık mı ediyorsunuz?
Kendinize yöneltebileceğiniz bu gibi sorularla imposter sendromunun varlığını deşifre ederek yaşadığınız deneyimlerin asıl sebebini fark edebilirsiniz. Bu farkındalık, duygusal deneyimlerinizin gerçekliğine yönelik daha derinlikli sorgulamalar yapmanıza ve deneyimlerinizin sebebini keşfederek bütünsel olarak rahatlamanıza katkıda bulunabilir.
Güvendiğiniz Kişilerle Konuşun
Imposter sendromuyla baş etmeye çalıştığınız anlarda fikirlerine güvendiğiniz biriyle konuşmak, kendinize dair düşüncelerinize yönelik başka bakış açıları kazanmanıza yardımcı olabilir. Bu sayede düşüncelerinizle ilişkili farklı bağlamlar kurabilir ve içinde bulunduğunuz durumdan daha kolay çıkabilirsiniz.
Yeteneklerinizin Farkına Varın
Kendinizi başkalarıyla kıyaslamak yerine mevcut yeteneklerinizi geliştirmeye yönelebilirsiniz. Bulunduğunuz konuma şans eseri gelmediğinizi, yetenekleriniz ve potansiyeliniz sayesinde ulaştığınızı kendinize hatırlatabilirsiniz. Kusurlarınıza takılı kalmak yerine zıtlıklarla var olan evrenin bir parçası olduğunuzu ve başarı kadar başarısızlığı da deneyimlemenin de gayet doğal olduğunu fark edebilirsiniz.
Imposter Sendromuyla Nasıl Başa Çıkılır?
Yaşadığınız deneyimlerin sorumlusunu yetersizlik hissinde değil; imposter sendromunun varlığında aramanız, bu sendromla başa çıkabilmenizin ön koşulu. Sendromun varlığını fark etmek ve sizde yarattığı etkileri gözlemlemek, bu konuda bilinç kazanmanızı sağlayabilir. Farkındalık kazandıkça kendinize ve sorumluluklarınıza karşı gerçekçi bir bakış açısı geliştirmeye başladığınızı gözlemleyebilirsiniz.
Imposter sendromuyla başa çıkabilmenin en önemli yollarından biri, yaratım enerjinizi yüksek tutabileceğiniz bir yaşam pratiği geliştirmekle ilişkili. Bu noktada yaşamınıza yoga, meditasyon ve nefes çalışmalarını dâhil ederek değiştirmeniz gereken düşünceler üzerine çalışma imkânı bulabilirsiniz. Yogayı, nefes çalışması ve meditasyon ile desteklediğinizde fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak gevşemenin yanı sıra imposter sendromuna yol açan, yerleşik, katı düşüncelerinizden kurtulabilirsiniz.
Imposter sendromu, her ne kadar psikiyatrik bir hastalık olarak görülmese de anksiyete bozukluğu ve depresyon gibi rahatsızlıkları tetikleyebilir. Bu nedenle tüm bu süreci uzman bir psikiyatrist ya da psikolog eşliğinde yürütmeniz; sendromun zihin, fizik ve ruh bütünlüğünüze olan müdahalelerini sağlıklı bir şekilde aşmanıza yardımcı olabilir.
Siz de imposter sendromu ile mücadele ediyorsanız kendi değerinizi fark ederek hayatınızı kolaylaştırmak için bu yöntemlerden destek alabilirsiniz.
