İkili ilişkiler, kendini sorgulatarak büyümek için önemli fırsatlar yaratır. Romantik bir ilişki, derinleşerek karşılık sevmeyi öğretebilir. Ancak duygusal ilişkilerde kötü davranışlara maruz kalmak, bunu hak edip etmediğinizi sorgulamanıza neden olabilir. Kafa karışıklığı, suçluluk duygusu ve benlik kaygısı içinde gidip geliyorsanız sağlıksız bir ilişki içinde olabilirsiniz. İkili ilişkiler söz konusu olduğunda duygusal manipülasyon ve psikolojik şiddet, anlamlandırılması zor kavramlara dönüşür.
İçinizden yükselen hislere karşın maruz kaldığınız baskıya isim vermekte zorlanıyorsanız aradığınız kelime gaslighting olabilir.
Gaslighting Nedir?
İkili ilişkileri zehirleyen psikolojik baskı yöntemleri, son dönemde daha çok gün ışığına çıkıyor. Kişinin gerçeklik algısını yitirmesine sebep olan gaslighting, tıpkı mansplaning gibi literatürde yerini almış terimlerden biri. Bu patolojik süreç, ismini 1940 tarihli bir tiyatro oyunundan uyarlanan Gaslight filmine borçlu. Eşler arasında yaşanan psikolojik şiddeti gözler önüne seren film boyunca bir kadının kocası tarafından nasıl manipüle edildiğine şahit oluruz.
Gaslighting; kişinin gerçeklik algısını hedef alan, davranışsal ve sözlü taktiklerle uygulanan bir tür psikolojik şiddeti ifade eder.
Kontrolü ele geçirme güdüsünü temel alan bu duygusal istismar türünde benlik ve değer kavramları ciddi bir biçimde hasara uğratılır. Kimliğe ve benliğe yönelik bu duygusal manipülasyon, ilişki bağımlılığına zemin oluşturur. İtaat odaklı primitif davranışları, genellikle algı çarpıtmaları ile destekler.
Patolojik doğası ile patron-çalışan ilişkilerinde gaslighting örnekleri görülebilir. Romantik ve duygusal ilişkilerde ise gaslighting, genellikle kadına yönelik olarak ortaya çıkar. Hatta daha geniş bir açıdan incelendiğinde gaslighting, patriyarkal düzenin kadının toplum içindeki rolünü küçümseyen tavrını destekleyen bir araç haline gelebilir. Otur Kızım: Kadın Düşmanlığının Mantığı kitabının yazarı felsefe doktoru Kate A. Manne, gaslighting tanımını cinsiyet ön yargısı ve kadın düşmanlığı üzerinden tasvir ediyor. Psikoterapist Dr. Stephanie Sarkis ise bu manipülasyon taktiğinin altında yatan nedeni, planlı güç çabasına ve sorunlu bir çocukluğa bağlıyor. Disfonksiyonel ailelerde dominant ebeveynler tarafından yetiştirilen çocukların, hayatta kalma mekanizması olarak gaslighting davranışlarını benimsediğini de ekliyor. Dr. Sarkis, bu usta manipülatörlerin yalan söyleyip bilgi saklayarak yavaş yavaş beyin yıkadığını belirtiyor. Dr. Stephanie Sarkis “Gaslighting: Recognize Manipulative and Emotionally Abusive People & Break Free” adlı kitabında ise gaslighting belirtileri hakkında etkili ipuçları veriyor.
Gaslighting Belirtileri Nasıl Fark Edilir?
Abartılı benmerkezcilik kaynaklı narsism ve megalomaniden farklı olarak gaslighting taktiklerinde güç ve kontrol amaçlanır. İlişkinin kendi istediği gibi seyretmesini sağlayan baskın taraf, bunun için partnerlerini manipüle eder. Karakteristik bir davranış olarak gaslighting sergileyenler, duygusal anlamda sömürerek kuvvetlendikleri ilişki biçimleri yaratır. Duygusal ilişkilerde partnerler arasındaki psikolojik şiddet, şu davranış kalıpları ile tespit edilebilir:
1.
Bariz Yalanları Kolaylıkla Söyler
İkili ilişkilerde ufak tefek yalanların varlığını sezdiğiniz, sonradan fark ettiğiniz anlar yaşamış olabilirsiniz. Ancak usta manipülatörler, yalanı partnerlerinin dengesini bozmak için kullanır. Gözünüzün içine baka baka yalan söylenildiğinde zamanla hangi sözün doğru, hangisinin yalan olduğunu kestirmeniz zorlaşır. Bu davranış şekli, doğrudan muhakeme yeteneğinizi etkileyerek perspektifinizi yitirmenize neden olabilir.
2.
İspatlara Rağmen Yalanları Sürdürür
Kendi gerçeklerinin bir dayatması olarak inkar yöntemi, algı oyunları ile desteklenir. Partneriniz verdiği sözleri unutuyor mu yoksa siz olmayan bir sözden mi bahsediyorsunuz? İşte bu ikilem, inkar taktiğinin bir sonucu olarak gerçekliğinizi sorgulamanıza yol açar. Partneriniz daha önce söylediği bir söze, siz tekrarladığınızda hayatında ilk kez duyuyormuşçasına tepki verebilir. Ne kadar üstelerseniz üsteleyin, söz verip tutmadığına ikna olmaz ve kendinizden şüphe duymanıza sebep olur. Sonuç olarak bu baskı, partnerinizin gerçekliğini kabullenmenize yol açar.
3.
Sevdiklerinizi Size Karşı Kullanır
Dengesiz romantik ilişkilerde yalnızlaştırma hilesi, beraberinde bağımlılığı getirir. Kontrol ve güç arzusunu tatmin için sıklıkla sevdiklerinizin yanında küçük düşürüldüğünüzü hissedebilirsiniz. Sonrasında gelen inkar, çevrenizdekiler tarafından sevilmediğinize işaret eden örneklerle desteklenerek yalnız kalmanızı hedefler. Bu kasıtlı izolasyon ile partnerinize daha bağımlı bir hale gelebilirsiniz. Sosyal soyutlanma, karşı tarafın ilişkide güç kazanmasını sağlarken sizin kırılganlığınızı arttırır.
4.
Kafa Karışıklığınızın Artması için Bilinçli Çaba Gösterir
Duygusal ilişkilerde manipülasyon aracı olarak gaslightinge başvuranlar, ne yazık ki bunu isteyerek yapar. Direncinizi kırmak, suçu kabullenmemek ve ruhunuzu yıpratmak için zihninizde bir kaos yaratılır. Benlik duygunuzu hedef alarak kimliğinizi aşındıran bu sinsi çaba, kesintisiz devam eder. Zamanla yıprandığınızı fark edemeyebilir, her düşüncenizi ve söyleminizi sorgular hale gelebilirsiniz. İnsan benliğinin istikrara duyduğu ihtiyacı sömüren partnerler, kafa karışıklığınızı besleyerek sizi zayıf düşürebilir.
5.
İtibarsızlaştığınızı Düşünmenizi İster
İtibarsızlaştırma, aslında izolasyonun getireceği bağımlılık ve güce hizmet eden bir taktik. Nezaket ve masumiyet pelerini giyen dominant karakterler, akıl sağlığınızdan duydukları endişeleri sevdikleriniz ile paylaşır. Bu etkili taktik; yaşadıklarınızın boyutunu bilmeyenlerin, partnerinizin yanında yer almasına neden olabilir. Ayrıca tezlerini destekleyecek şekilde hakkınızda çeşitli dedikodular yayabilir. Aslı olmayan bu ithamların, sevdiklerinizden geldiğine güçlü bir biçimde ikna edilebilirsiniz.
6.
Şefkati Silah Olarak Kullanır
Duymak istediğiniz nazik ve sevgi dolu sözler, manipülatif bir ilişkide sadece ikna amacı taşır. Sağlıklı bir güven ortamında yaşanan ilişkilerde sözler, mutlaka davranışlar ile desteklenir. Ancak gaslighting yaşıyorsanız şefkatli sözler havaya karışır, baskı devam eder. Partneriniz, benzer davranışları umursamazca sürdürmeye devam eder.
7.
Uzlaşmaktan Kaçınır
İlişkilerde yaşanan çatışmalar, bireylerin kendilerini eşit derece ortaya koymaları halinde sağlıklı kabul edilir. Manipülatif ilişkilerde ise daima suçlu aranır, suç da nedense hep karşı tarafa ait olur. Bu nedenle tartışmaya sebep olan konularda aşırı tepki verdiğiniz yönünde telkinler alabilirsiniz. Her itirazınız aşırı hassasiyet suçlamasına dönüşür ve duygularınız önemsizleştirilir. Nasıl hissettiğinizi anlamaya fırsat verilmediği için suçu sürekli olarak kendinizde aramaya başlayabilirsiniz.
Gaslighting ile Başa Çıkma Yöntemleri Neler?
Gaslighting mağdurları, uğradıkları şiddet ve baskıyı anlamlandırmakta zorlanır. Diğer ilişkilerden soyutlanmış olmak ve derin güven kaybı, kronik stres olarak kendini gösterebilir. Yale Duygusal Zeka Merkezi’nin (Yale Center Of Emotional Intelligence) kurucularından biri olan Dr. Robin Stern, gaslightingin doğuştan gelen bir yeti olmadığı kanısında. Dr. Stern’e göre öğrenilmiş bir davranış kalıbı olan gaslighting ile başa çıkmanızı sağlayacak belli başlı yöntemler var.
- Dr. Stern, kontrol ve güç odaklı bir partnerle tartışırken gidişatın kontrolüne dikkat çekiyor. Güç mücadelesine dönüşen bir tartışmada, konuşmayı bitirmenin harareti azaltacağı görüşünü savunuyor. Bu açıdan bakıldığında iki taraf da yatıştıktan sonra konuyu tekrar konuşabileceğinizi söylemek, kendi pozisyonunuzu korumanıza yardımcı olabilir.
- Sözler yerine davranışlara odaklanmak, yaşadığınız duygusal karmaşayı anlamlandırmanıza yardımcı olabilir. Gaslighting taktiklerine sıkı sıkı tutunanlar, beyanları ile uyumsuz eylemler sergiler. Davranışa dökülmeyen sözlerin sonuçlarının kimi etkilediğini gözlemlemeye çalışabilirsiniz.
- Mutlak güç için yalnızlaştırma çabasına girişenler sevdikleriniz, arkadaşlarınız ve aileniz tarafından istenmediğinizi vurgular. Dozu giderek artan bu soyutlama çabasına koşulsuz inanmak yerine kendinize güvenmeyi tercih edebilirsiniz.
- Gaslighting davranışları sergileyenlerin, bu zorlayıcı ve travmatik deneyimden sorumlu olduklarını hatırlamaya çalışın. Sizi “deli” olmakla suçlayan, rutin olarak öz varlığınızı sorgulatan bir ilişki içindeyseniz bir uzmana danışmaktan çekinmeyin. Konusunda deneyimli bir terapist rehberliğinde şüphelerinizi giderebilir, ilişkide manipülasyon ve baskının olumsuz etkilerinden kurtulabilirsiniz.
