Kadim bir öğreti olan Ayurveda’da bitki ve baharatlar, hastalıkları önlemeye ve bireyleri şifalandırmaya katkı sağlayan önemli gıda malzemeleri olarak görülür. Yiyeceklerin tadını daha lezzetli hale getirmek için kullanılan baharatlar; sindirim sistemini güçlendirmekten bedeni toksinlerden arındırmaya, bilişsel süreçleri desteklemekten bedendeki iltihabı azaltmaya kadar birçok fayda sağlar. Ayurveda, Ayurvedik baharatları bir ecza deposu olarak görür.
Ayurveda’da beslenme; salt tokluk hissi için değil, sağlıklı ve dengede olma halinin daima sürdürülebilmesi adına yaşamsal bir araç olarak kabul edilir.
Besinler; pişirme yöntemlerine, içinde barındırdığı niteliklere, mevsiminde tüketilmelerine ve baharatlar ile desteklenmelerine bağlı olarak şifa olabilir. Dolayısıyla Ayurveda için beslenme denildiği zaman bütünsel bir uygulamadan söz etmek mümkün. Baharatlar ise bu bütünsel uygulamanın içinde çok önemli bir yerde durur.
Siz de dosha tipinizi merak ediyor ve dosha’nıza uygun önerilere ulaşmak istiyorsanız web sitemiz üzerinden dosha testini çözebilirsiniz.
Ayurveda’da Baharatların Önemi
Baharatlar, yaygın olarak gıda hazırlığı sırasında yemeklerin lezzetini arttırmak için kullanılır. Ancak Ayurvedada baharatlar, yemeğin lezzetine katkı sağlamasından öte bireyin fiziksel ve zihinsel sağlığını destekleyen malzemeler olarak görülür. Çünkü baharatların her biri, birbirinden farklı nitelikler ve tatlardan oluşan şifa dolu bitkiler olarak karşımıza çıkar.
Ayurveda’ya göre baharatların en önemli işlevlerinden biri, sindirim sistemine destek sağlaması olarak nitelendirilebilir.
Ayurvedik baharatlar, sindirim sistemini düzenlemeye ve sindirim sistemi ateşini (agni) yükseltmeye yardımcı olur. Sindirim sisteminin dengeli bir şekilde çalışması ve agninin yükselmesi ise bedeninizde biriken toksinlerden (ama) arınmanız için oldukça önemli. Ayurveda baharatlarının sindirim sistemine olan desteği dışında sayısız faydası var. Baharatlar; kan şekerini dengeleme, zihni sakinleştirme, kilo verme, gaz ve şişkinlik gibi şikayetleri dindirme, ağrıları azaltma, bağışıklık sistemini güçlendirme ve tüm bunların dışında daha birçok konuda katkı sağlar. Ancak ayurveda baharatlarının tedavi amacıyla kullanılmaması gerektiğini unutmamalısınız. Bu baharatlar, doktor kontrolünde takviye edici gıda olarak tercih edilebilir.
Ayurvedik Beslenme için Gerekli Baharatlar
Ayurveda için beslenme, bedenle iletişime geçilmesine ve gıdalar aracılığıyla şifa bulunmasına olanak sağlayan önemli bir yaşamsal pratik olarak görülür. Beslenmeye sadece karın doyurmak ve öğünleri tamamlamak olarak bakıldığı takdirde bu pratik, doshaların dengesizleşmesine ve hastalıklara yol açabilir. Tam tersi durumda ise beslenme aracılığıyla fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak tatmin olunması; şifa bulunması ve dengede kalınması oldukça mümkün. İşte; bu noktada baharatlar, beslenmenin başrolleri olarak karşımıza çıkar.
Her biri birbirinden farklı nitelikler taşıyan baharatlar; doshalara, mevsim şartlarına ve hastalıklara göre kullanılabilecek sınırsız kaynaklar olarak değerlendirilebilir.
Ayurveda için doğal bitki ve baharatların hepsi oldukça kıymetli. Ancak bazı baharatların daima mutfakta bulundurulması ve bedenin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak kullanılması gerekir. Bu baharatlar ise zerdeçal, karabiber, kakule, kırmızı biber, tarçın, karanfil, kişniş, kimyon, rezene, çemen otu, Hindistan cevizi ve zencefil olarak sıralanabilir.
Doshaların dengede kalabilmesi, dengesizliğinin giderilmesi ve hastalıkların şifalanması adına ihtiyaç duyulan ve kullanılan baharatlar ise değişkenlik gösterir. Peki, doshalar hangi baharatları kullanabilir?
Doshalara Uygun Baharatlar
Ayurveda’da baharatları bir arada kullanırken lezzeti ve şifayı ortaya çıkartabilmek, bir sanat olarak görülür. Yemek yerken ya da yemek sonrasında fizik ve zihin bedeninde hissedilenlere oldukça önem verilir. Ki bedeninizi dinlemeye başladıkça bedeninizin neye ihtiyaç duyduğunu, hangi baharatı tüketirse şifa bulacağını ya da toksinleri tetikleyeceğini keşfetmeniz mümkün. Yeter ki bedeninizi dinlemeye ve doğayla bir bütün halde hareket etmeye hazır olun. Bu noktada doshanıza uygun baharatları seçerseniz baharatların şifacı rehberleriniz olmaması için hiçbir neden yok.
Ayurveda; fizik, zihin ve ruh sağlığını denge kavramında saklar. Denge kavramını ise “Benzer benzeri arttırır, zıtlar dengeler.” düsturu ile açıklar. Bu sebeple doshalara uygun baharat seçiminde doshaların hangi nitelikleri taşıdığı ve hangi tatlara sahip olduğu göz önünde bulundurulmalı. Soğuk niteliklere sahip vata ve kaphayı soğuk baharatlar, sıcak nitelikteki pittayı ise sıcak baharatlar dengesizleştirir. Vata ve kaphaların sıcak, pittaların ise soğuk nitelikteki baharatları tüketmesi ise dengeyi getirir. O halde benzerlik ve zıtlıklar ilkesine dayanarak doshaların da kendilerinden zıt niteliklere sahip baharatları tüketmesi gerektiğini söylemek mümkün.
Vata
Vata beden tipine sahip bireyler; kuru, soğuk, hareketli, hafif ve ince nitelikler taşır. Dolayısıyla yaşam tarzlarını, beslenme şekillerini, egzersiz seçimlerini ve daha pek çok konuyu dosha niteliklerine bağlı olarak düzenlemeleri gerekir. Ayurveda’da baharatlar da dosha niteliklerine bağlı olarak seçilir. Bu bağlamda vataların kuru, soğuk ve hafif nitelikler taşıyan baharatlardan uzak durması gerektiği söylenebilir. Dolayısıyla vatalar; kakule, muskat, karanfil, kimyon, karabiber, tarçın, hardal tohumu/tozu, zencefil, defne yaprağı ve rezene gibi baharatları rahatlıkla kullanabilir.
Vatanın fiziksel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinin artması; dengesizleşmesine sebep olur. Örneğin vatalar; kuru özelliğini arttıracak gıdalara, mevsim şartlarına ya da durumlara maruz kaldığında kabızlık gibi sindirim sorunları yaşamaya başlar. Bu aşamada vata dengesizliği yaşayan bireyler, kuru özelliğinin azaltılması ve dengeye sokulabilmesi adına karabiber ve kimyon gibi ısıtıcı niteliğe sahip baharatların tüketimini arttırabilir.
Pitta
Sıcak, yağlı, keskin, akışkan ve hareketli nitelikler taşıyan pittaların sağlıklı ve dengede olma halini sürdürebilmek adına doshalarına uygun bir yaşam sürmeleri gerekir. Doshaya uygun bir yaşam sürmenin en önemli noktalarından biri de beslenme alışkanlıkları olarak karşımıza çıkar. Pittalar, beslenme alışkanlıklarını düzenlerken doshalarına uygun baharat kullanıma oldukça dikkat etmeli. Pittalar için en uygun baharatlar ise kişniş, kimyon, rezene, safran, karanfil, zerdeçal, tarçın, nane ve kakule olarak sıralanabilir.
Benzerlik ilkesinden hareketle pittalar da benzer nitelikleri taşıyan gıdalar ile beslendiklerinde dengesizleşmeye başlar. Dengesizlik durumunda ise cilt ve mide problemleri, öfkeli ve hırslı olma, aşırı terleme gibi sorunlar yaşamaya başlar. Ancak Ayurvedik baharatlar, bu problemlerin aşılması için takviye olarak tercih edilebilir. Örneğin mide ekşimesi gibi problemler yaşayan pittalar; nane tüketimini arttırmaya yönelebilir, serin niteliğini arttırıcı rezene ve kişniş gibi baharatları kullanabilir.
Kapha
Su ve toprak elementinin ağır, yavaş, kaba ve durgun niteliklerini taşıyan kaphalar; dosha dengesizliği yaşamamak ve sağlıklı bir yaşam sürebilmek için dosha niteliklerinin zıttını barındıran gıdalara yönelmeli. Kaphayı dengeleyecek zıt nitelikler taşıyan baharatlar ise şöyle: Kırmızı biber, karabiber, zencefil, kimyon, muskat, zerdeçal, kakule, tarçın, hardal tohumu/tozu, karanfil ve çemen otu tohumu.
Kaphalar, zıt nitelikler yerine benzer nitelikler taşıyan bir yaşam tarzı sürdürdüklerinde ve gıdalar tükettiklerinde dosha dengesizliği yaşamaya başlar. Dosha dengesizliği giderilmediğinde ise hastalıklar ortaya çıkar. Kapha dengesizliği; aşırı kilo ve obezite, sıvı birikmesi (ödem) ya da alerji gibi rahatsızlıklara yol açar. Rahatsızlıkları şifalandırabilmek içinse zıt nitelikler taşıyan baharatların kullanımı oldukça önemli. Örneğin; sıvı birikmesi sonucunda ortaya çıkan ödem için keskin özellikleri nedeniyle ödemi söktürmeye yardımcı olan acı kırmızı biber tüketimi arttırılabilir.
Her dosha, kendi niteliklerinden yola çıkarak baharat kullanıma özen gösterdiği takdirde gıdalardan önemli ölçüde şifa sağlayabilir. Ancak Ayurveda, baharat kullanımında farklı bir bakış açısı daha sunar. Örneğin birey, beden tipinin hangisi olduğunu bilmeyebilir ya da birinin hazırlayacağı yemeği farklı doshalara sahip kişiler tüketecek olabilir. Bu gibi durumlarda Ayurveda’ya göre tüm doshalar için uygun olan baharatların kullanılması mümkün. Bu baharatlar ise kimyon, zencefil, kişniş, zerdeçal ve hardal tohumu.
Baharat kullanımında asıl önemli olan baharatların niteliklerini kaybetmeyeceği zaman dilimlerinde yemeklere katılması.
Taze baharatların uzun süre ısıya maruz kalması, niteliklerini ve tadını kaybetmesine sebep olabilir. Kuru baharatlar ise pişme aşamasında yemeğe katıldığında niteliklerini daha fazla açığa çıkartır ve daha şifalı hale gelir. Bu sebeple doshaya uygun baharat kullanımının yanı sıra baharatların ne şekillerde kullanılacağını bilmek de oldukça önemli. Ayrıca baharat satın alınırken baharatların organik olmasına özen gösterilebilir. Taze halde alınan baharatlar, evde öğütülebilir. Baharat saklama aşamasında ise baharatları cam bir kavanoza koymak, kavanozun ağzını sıkı bir şekilde kapatarak nem ve ısıdan uzak tutmak çok önemli.
Özenle saklanmış ve doğru yöntemlerle yemeklere katılan baharatların daha fazla şifa sağlayacağını unutmamak gerek.
